Merhaba, Nootropiklere Giriş 101’de bahsettiğim kategorileri daha önceki yazılarımızda açmaya başlamıştım. Seri kaldığı yerden tüm hızıyla devam ederken, bu yazıyı henüz keşfetmiş ya da seriyi ilk defa okumaya bu yazıdan başlamış okurlarımızın Nootropiklere Giriş 101’i okumasını, sonrasında ise temel kavramları açıkladığım yazımıza göz atmalarını tavsiye ediyorum.
Bu yazıya konu olan -afinil grubu, nootropik camiasını yer yer ikiye bölen, kimileri tarafından nootropik olarak görülmeyen, kimilerininse nootropiklerin şahı olarak adlandırdığı adrafinil ve modafinil. Hemen bir not düşmekte fayda var, modafinil yasal bir ilaç olup, kontrole tabi reçeteli statüsündedir. Yazı tamamen bilgilendirme amaçlı olup, kullanımınızdan ve buna bağlı olarak yaşanabilecek sağlık / hukuki sorunlardan sitemiz sorumlu değildir.
İçerik:
I. Reçeteyle Frenlenen Zeka Hapı’nın Farmakolojik Yapısı
II. Vitaminler
III. Kapanış / Faydalı Notlar
Reçeteyle Frenlenen Zeka Hapı’nın Farmakolojik Yapısı
Modafinil, FDA tarafından 1998 senesinde onaylanmış ve reçeteli statüsüne alınmış, narkolepsi hastalığına endike bir ilaçtır. Ancak amaç dışı kullanımı özellikle 2015 – 2017 seneleri arasında, bilişsel yetenekler üzerindeki muazzam etkileri nedeniyle başta uzun süre ayakta kalarak çalışması gereken meslek grupları olmak üzere üretkenliğini arttırmak isteyen pek çok insanın ve doğal olarak nootropik camiasının da dikkatini çekmiştir. Etki mekanizması henüz tam keşfedilememiş Modafinil hakkında nootropik camiasında hala daha üzerinde tartışılan konusu ise Modafinil’e bir nootropik denilip denilemeyeceği. Nootropiklerin tanımını bu yazımda kendimce yapmıştım. Şahsen modafinil’i siyah ya da beyaz değil gri olarak görüyorum.
Herhangi bir nootropikten çok daha güçlü, pek çok bilişsel kabiliyeti önemli ölçüde arttırabilen, psikostimülan (merkezi sinir sistemi uyarıcısı) etkilere sahip olmasıyla bir nootropikten çok daha fazlasıyken, etrafına kırmızı çizgiler çekilmemesi gerektiğini savunduğum nootropik tanımına kırmızı çizgi çekmek zorunda kalsaydım, bu çizgi modafinil olurdu.
Modafinil, halihazırda kullanılan uyarıcı ilaçlardan (Amfetamin, Metilfenidat) çok daha güçsüz. Etki mekanizmasından kısaca şöyle bahsedebilirim:
DAT ve NET inhibasyonu ile dopamin ve nöradrenalinin geri alımını engelliyor. Her ikisine de bağlanma gücü bilinen uyarıcılara göre az. Temel etki mekanizmasını, uyku – uyanıklık döngüsünü düzenleyen histamini arttırarak gösterdiği varsayılıyor. Bir başka hormon/nörotransmiter olan oreksini arttırdığı, oreksinin ise modafinilin kullanan kişiyi dinç tutmasında büyük rol oynadığı düşünülüyor. Aynı zamanda glutamaterjik döngülerin faaliyetini hızlandırdığı ve GABA inhibasyonuna sebep olduğu da çalışmalarla kanıtlanmıştır.
Yani ne oluyor kullanıldığında?
Öncelikle üretilmesindeki temel neden olan uyanık kalmaya sebep oluyor. Bahsettiğim uyanık kalma, piyasadaki uyarcıların aksine çok daha istikrarlı ve çok daha uzun süreli. Zira, modafinilin yarı ömrü yaklaşık 15-16 saat. Bu sürenin ardından modafinilin sadece yarısı vücuttan atılmış oluyor. Bu durumun farklı kaynaklarda 100 mg kullandıysanız 50 mg hala kanınızda şeklinde anlatıldığını görmüştüm. Yanlış değil fakat eksik bilgi. Her farmakolojik maddenin kandaki konsantrasyonu (serum düzeyi/yoğunluk) , vücuda alındığı andan itibaren çan eğrisi şeklinde bir grafik izler. Bu süreci merak edenler için aşağıda açıklıyorum, ilginizi çekmiyorsa sonraki iki paragrafı atlayabilirsiniz.
Kafein üzerinden örnek vermek gerekirse; kafeinin yarılanma ömrü 5 saat civarıdır. Teorik olarak 10 saat içinde vücuttan atılması beklenir. 200 mg kafein aldığınızı düşünelim, kandaki kafein düzeyi 1.5-2 saat sonra pik yapacaktır. Yani kahvenin sizi “ayılttığı” ve etkilerini en yoğun hissettiğiniz an çanın tepe noktası, bu durumdayken kandaki yoğunluğu 4.20 mg/L olsun. Beşinci saate girdiğinizde ise bu rakam 2.20 mg/L ye düşecektir. Psikoaktif etkileri hissetmek için eşik değeri 2.60 mg/L kabul edersek, artık kafeinin etkilerinin yavaş yavaş geçmeye başladığını söylemek yanlış olmaz.
Daha basit anlatmam gerekirse, 200 mg kafein 5 saatin sonunda tam randımanlı bir şekilde 100 mg olmuyor. Eğer 200 yerine 100 mg alsaydınız kafeinin kandaki pik değeri 4.20 mg/L yerine 3.75 mg/L olacaktı. Dozajların arasındaki farkı belirleyen şey bu tam olarak. Bunu bir arabanın çıkabileceği maksimum hız olarak düşünebiliriz. Dozajı arttırdıkça, üst limiti de beraberinde arttırmış oluyoruz aslında.
Gelelim modafinilin sağladığı bilişsel faydalara. Modafinil, ABD’nin eski başkanı Barack Obama’dan tutun vardiyalı çalışan işçilere kadar pek çok kişinin kullanımına başvurduğu bir molekül. Tabi ki öğrencilerin de dikkatinden kaçmayan Modafinil, özellikle üniversite öğrencileri arasındaki reçetesiz yaygın kullanımı sonrasında, takibi zorunlu reçeteli ilaç statüsüne alınmıştı ülkemizde de. “Öğrencilerin Zeka Hapına Reçete Freni” manşeti ise bu alt başlığa ilham kaynağı oldu. Bilişsel etkilerini özetleyecek olursak:
- Dikkat süresinde belirgin artış
- Uzun süreler boyunca yorulmadan zihinsel aktivitelerde bulunabilmek
- Kısa süreli hafızada belirgin artış
- İşler hafızada belirgin artış
- Öğrenme süresini kısaltma
- Karar alma kabiliyetlerinde iyileşme/artış
Liste çok güzel gözükse de, şarkıda da söylendiği gibi “her şeyin bedeli var, güzelliğinin de…” bu bedellere göz atacak olursak:
- Baş ağrısı
- Kalp çarpıntısı
- Öfke
- Bağırsak sorunları
- Erektil disfonksiyon (sık görülen bir etki değil)
- Panik atak
- Mani
…
Yan etki profili oldukça geniş. Bunlardan hepsini yaşayan kimseyle karşılaşmadım ancak baş ağrısı ve duygu duruma olan negatif etkilerini gözlemlediğini söyleyenlerin sayısı oldukça fazla. Ancak en tehlikeli ve öldürücü olabilecek yan etkilerinden biri Steve-Johnson’s Sendromuna yol açabilmesi. Bu hususta dikkatli olmanızda fayda var.
Yazının başında adrafinilden söz etmiştim, adrafinil modafinilin öncülüdür. Karaciğerde düşük bir miktarda da olsa modafinile dönüşmektedir. Modafinil pek çok ülkede reçetli bir ilaç olduğu için, özellikle batı ülkelerinde adrafinile ulaşmak modafinilden daha kolay. Bu yüzden tercih sebebi olabiliyor.
Vitaminler
Vitaminler, sağlıklı bir beden ve zihin için gereklidir. Vitaminlerin kendi başlarına herhangi bir nootropik değeri olmasa da, kullanılan nootropikleri takviye edici unsurlar olarak iş görebilirler. Daha da önemlisi vitaminler, özellikle B6 vitamini pek çok nörotransmiterin işlevselliğini sürdürebilmesi açısından önemlidir. Tahlil yaptırarak düzeylerini düzenli (4-6 ayda bir) kontrol ettirmenizi tavsiye ederim. Ancak, sentetik bazı vitaminler ya da vitamin kombinasyonları nootropik etkilere sahip. Bunlardan en bilinen iki tanesine göz atalım.
Sulbutiamin
Japonya’da asteni (kronik yorgunluk) tedavisi için 1940’larda sentezlenmiştir. B1 vitamininin sentetik hali olup, beyin-kan bariyerini B1 vitamininin aksine geçebildiği düşünülmektedir. Fareler üzerine yapılan deneylerde dopamin salınımını azalttığı görülmüştür. Ancak yine aynı etki mekanizması ile prefrontal korteksteki D1 reseptörlerini daha etkili hale getirdiği de yine aynı deneyin bulguları arasındadır. İnsanlarda ise, kullananların ruh hallerini olumlu etkilediği, zindelik ve enerji sağladığı (fiziksel ve zihinsel) , odaklanma süresini az miktarda arttırdığı anekdotlar arasındadır.
Picamilon (GABA+B3)
Yine Rusya’da üretilen bir başka nootropik olan picamilon’un, normal şartlar altında beyin-kan bariyerini geçemeyen GABA’nın niasin (b3 vitamini) ile bağlanarak biyoaktifliğini arttığı ve beyin-kan bariyerini aşmasına olanak sağladığı iddia edilmektedir. Hakkında pek fazla bilgi bulunmamakla birlikte, kullananların bir kısmı hiçbir işe yaramadığını iddia etmekte, bir kısmı da etkili olduğunu savunmaktadır.
Kapanış / Faydalı Notlar:
Tekrar belirtmekte fayda var, Modafinil reçeteli ve kontrole tabi bir ilaçtır. Uzun süre kullanımı belirli durumdaki kişiler için zararlı olabilir. Doktor kontrolünde kullanırken de şiddetli yan etkiler gördüğünüz taktirde kullanımı aniden kesmeniz ve doktorunuza durumu bildirmenizi öneririm. Modafinil ile başka bir uyarıcı (kafein, metilfenidat…) kullanmak kalp çarpıntısı, artimi ya da hipertansiyon gibi istenmeyen sonuçlar doğurabilir. Kesinliğe kavuşmasa da uyarıcıların nöroplastisiteyi baltalayabildiği düşünülmektedir. Modafinil her ne kadar yazıda güçsüzlüğünden bahsetsem de bir uyarıcıdır. Bu yazı, Nootropiklere Giriş 102 serisinin son yazısıdır. Sonraki yazılarımda biraz daha nootropik maddelerin dışına çıkıp farklı kavramlardan bahsedeceğim. Takipte kalın.
Kaynaklar:
- Trovero F, Gobbi M, Weil-Fuggaza J, Besson MJ, Brochet D, Pirot S. Evidence for a modulatory effect of sulbutiamine on glutamatergic and dopaminergic cortical transmissions in the rat brain. Neurosci Lett. 2000 Sep 29;292(1):49-53. doi: 10.1016/s0304-3940(00)01420-8. PMID: 10996447.
- Salerno M, Villano I, Nicolosi D, Longhitano L, Loreto C, Lovino A, Sessa F, Polito AN, Monda V, Chieffi S, Messina A, Monda M, Zammit C, Tafuri D, Messina G, Carotenuto M. Modafinil and orexin system: interactions and medico-legal considerations. Front Biosci (Landmark Ed). 2019 Jan 1;24:564-575. PMID: 30468674.
- Willie JT, Renthal W, Chemelli RM, Miller MS, Scammell TE, Yanagisawa M, Sinton CM. Modafinil more effectively induces wakefulness in orexin-null mice than in wild-type littermates. Neuroscience. 2005;130(4):983-95. doi: 10.1016/j.neuroscience.2004.10.005. PMID: 15652995.
- Piérard C, Satabin P, Lagarde D, Barrère B, Guezennec CY, Menu JP, Pérès M. Effects of a vigilance-enhancing drug, modafinil, on rat brain metabolism: a 2D COSY 1H-NMR study. Brain Res. 1995 Sep 25;693(1-2):251-6. doi: 10.1016/0006-8993(95)00711-x. PMID: 8653416.
- Silkina IV, Gan’shina TC, Seredin SB, Mirzoian RS. [Gabaergic mechanism of cerebrovascular and neuroprotective effects of afobazole and picamilon]. Eksp Klin Farmakol. 2005 Jan-Feb;68(1):20-4. Russian. PMID: 15786959.
